NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN

NHÀ NƯ

ỚC PHONG KIẾN

Phong ki

ến l

à gì?

Hình thái kinh t

ế

-

xã h

ội ra đời tr

ên s

ự tan r

ã c

ủa chế độ chiếm hữu nô lệ hay chế

đ

ộ công x

ã nguyên thu

ỷ. Đặc điểm chung của CĐPK l

à giai c

ấp địa chủ phong

ki

ến nắm quyền sở hữu phần lớn ruộng đất (gồm cả sở hữu t

ư

nhân và s

ở hữu nh

à

nư

ớc) v

à ti

ến h

ành bóc l

ột địa tô (d

ư

ới nhiều h

ình th

ức nh

ư tô lao d

ịch, tô sản

ph

ẩm, tô tiền hay những h

ình th

ức kết hợp) đối với nông dân không có hay có ít

ru

ộng đất (d

ư

ới những h

ình th

ức v

à m

ức độ lệ thuộc khác nhau). X

ã h

ội phân ho

á

thành nh

ững giai cấp v

à đ

ẳng cấp khác nhau. Hệ thống chính trị có thể l

à phân

quy

ền cát cứ hay tập quyền theo chính thể quân chủ. C

ơ s

ở kinh tế chủ yếu l

à nông

nghi

ệp dựa tr

ên s

ản xuất nhỏ của nông dân, những giai đoạn cuối, kinh tế h

àng

hoá phát tri

ển m

ạnh dẫn đến sự ra đời của kết cấu kinh tế

-

xã h

ội t

ư b

ản chủ

ngh

ĩa. Tuy nhi

ên, trong t

ừng n

ư

ớc v

à t

ừng khu vực, CĐPK mang những đặc điểm

riêng c

ủa những loại h

ình khác nhau. Vì v

ậy, trong những thập kỉ gần đây, các nh

à

s

ử học v

à các nhà nghiên c

ứu có nhữn

g quan ni

ệm rất khác nhau về CĐPK v

à t

ừ

đó, gây ra nh

ững cuộc tranh luận về những đặc điểm cũng nh

ư s

ự tồn tại của

CĐPK

ở nhiều n

ư

ớc, nhất l

à

ở ph

ương Đông.

Kinh t

ế l

ãnh

đ

ịa, giai cấp l

ãnh chúa và nông nô, h

ệ thống đẳng cấp dựa tr

ên quan

h

ệ l

ãnh chúa

-

chư

h

ầu, t

ình tr

ạng cát cứ kéo d

ài, đư

ợc coi l

à nh

ững đặc điểm của

CĐPK c

ủa nhiều n

ư

ớc Châu Âu. Nh

ưng

ở ph

ương Đông, CĐPK thu

ộc một loại

hình v

ới những đặc điểm khác với Châu Âu. Ở đây, kinh tế l

ãnh

đ

ịa v

à quan h

ệ

lãnh chúa

-

nông nô không phát tri

ển, chế độ

quân ch

ủ tập quyền ra đời sớm v

à t

ồn

t

ại lâu d

ài, bên c

ạnh sở hữu t

ư nhân c

òn có s

ở hữu nh

à nư

ớc về ruộng đất, kinh tế

đ

ịa chủ với quan hệ địa chủ

-

tá đi

ền chiếm

ưu th

ế, vv. Sự khác biệt nhiều đến mức

đ

ộ l

àm cho m

ột số nh

à s

ử học tỏ ý nghi ngờ hoặc phủ nh

ận sự tồn tại của CĐPK ở

phương Đông. Xt. Phương th

ức sản xuất Châu Á; Ph

ương th

ức sản xuất phong

ki

ến.

Nhà nư

ớc phong kiến?

M

ột kiểu

nhà nư

ớc

trong l

ịch sử t

ương

ứng với h

ình thái kinh t

ế

-

xã h

ội phong

ki

ến. Thông th

ư

ờng, NNPK đ

ư

ợc h

ình thành thay th

ế n

hà nư

ớc

ch

ủ nô

(ch

ế độ

chi

ếm hữu nô lệ

tan rã, ng

ư

ời nô lệ đ

ư

ợc giải phóng th

ành ngư

ời nông dân tự do).

Trong NNPK có 2 giai c

ấp c

ơ b

ản: giai cấp thống trị l

à giai c

ấp địa chủ v

à giai c

ấp

b

ị trị l

à

giai c

ấp nông dân

. Đ

ứng đầu nh

à nư

ớc l

à vua, chúa, nơi t

ập

trung m

ọi

quy

ền lực nh

à nư

ớc

(c

ả lập pháp, h

ành pháp và tư pháp). Cơ s

ở kinh tế của NNPK

là n

ền sản xuất nông nghiệp tự cung tự cấp với lực l

ư

ợng sản xuất lạc hậu. NNPK

Vi

ệt Nam bắt đầu đ

ư

ợc h

ình thành t

ừ thế kỉ 10 v

à ch

ấm dứt sau

Cách m

ạng tháng

Tám 1945

ở Việt Nam

.

Phương th

ức sản xuất phong kiến?

Phương th

ức sản xuất

d

ựa tr

ên ch

ế độ sở hữu phong kiến về t

ư li

ệu sản xuất, chủ

y

ếu l

à ru

ộng đất v

à s

ự lệ thuộc về thân thể của ng

ư

ời nông dân v

ào chúa phong

ki

ến. Nông dân canh tác tr

ên ru

ộng đất của chúa pho

ng ki

ến với công cụ thủ công,

trình

đ

ộ kĩ thuật rất thấp, quy mô sản xuất nhỏ. PTSXPK ra đời do sự tan r

ã c

ủa

phương th

ức sản xuất chiếm hữu nô lệ

,

ở một số n

ư

ớc do sự tan r

ã c

ủa

phương

th

ức sản xuất công x

ã nguyên thu

ỷ

. Quy lu

ật kinh tế c

ơ b

ản của PTSXPK

là s

ản

xu

ất ra sản phẩm thặng d

ư cho chúa phong ki

ến bằng cách bóc lột ng

ư

ời nông nô

dư

ới h

ình th

ức

đ

ịa tô

, ch

ủ yếu l

à

đ

ịa tô hiện vật

. Tính đ

ộc lập t

ương đ

ối của nông

dân làm cho s

ản xuất đạt đ

ư

ợc tiến bộ nhất định. Lực l

ư

ợng sản xuất phát triển,

nông dân

quan tâm hơn đ

ến sản xuất, mức độ bóc lột của địa chủ có hạn chế h

ơn

và ti

ến bộ h

ơn so v

ới mức độ bóc lột d

ư

ới chế độ nông nô. Phân công lao động x

ã

h

ội cũng đ

ư

ợc phát triển h

ơn.

Ở ph

ương Tây, PTSXPK ra đ

ời v

ào kho

ảng thế kỉ 5,

t

ồn tại đến thế kỉ 17

-

18

cho đ

ến khi cách mạng t

ư s

ản thắng lợi. Ở Việt Nam,

trong th

ời k

ì B

ắc thuộc (179 tCn.

-

938), m

ột số trang trại phong kiến đ

ã ra

đ

ời

dư

ới sự tác động trực tiếp của nền đô hộ của phong kiến Trung Quốc. PTSXPK

Vi

ệt Nam tồn tại từ thế kỉ 10 đến 19 qua ba giai

đo

ạn: giai đoạn h

ình thành và xác

l

ập (thế kỉ 10

-

15); giai đo

ạn phát triển (thế kỉ 15

-

đ

ầu 18); giai đoạn suy yếu

(đ

ầu thế kỉ 18

-

gi

ữa 19). Thời k

ì th

ực dân Pháp đô hộ Việt Nam (1858

-

1945),

n

ền kinh tế Việt Nam trở th

ành n

ền kinh tế

thu

ộc địa nửa phong kiến, quan hệ sản

xu

ất phong kiến vẫn đ

ư

ợc duy tr

ì và t

ồn tại một cách phổ biến. Cuộc Cách mạng

dân t

ộc dân chủ nhân dân thắng lợi chấm dứt PTSXPK ở Việt Nam.

Phong ki

ến l

à phong tư

ớc, kiến địa

V

ề mặt thuật ngữ, chế độ phong kiến (phon

g tư

ớc, kiến địa) l

à m

ột từ gốc Hán

-

Vi

ệt:

, xu

ất phát từ hệ t

ư tư

ởng chính trị thời Tây Chu, Trung Quốc. V

ào th

ời

này, vua Chu ra ch

ế độ đem đất đai phong cho b

à con đ

ể kiến lập các n

ư

ớc ch

ư

h

ầu gọi l

à "phong ki

ến thân thích". Do chế độ n

ày gi

ống chế độ

phong đ

ất cho bồi

th

ần ở Châu Âu n

ên ngư

ời ta đ

ã dùng ch

ữ "phong kiến" để dịch chữ féodalité từ

ti

ếng Pháp. Tuy vậy cả hai chữ n

ày ch

ỉ mới phản ánh h

ình th

ức phân phong đất đai

ch

ứ ch

ưa ph

ản ánh bản chất của chế độ đó. Trong các ngôn ngữ châu Âu, féodalité

b

ắt nguồn từ chữ feod trong tiếng Latinh nghĩa l

à "lãnh

đ

ịa cha truyền con nối".

Các đ

ặc điểm chủ yếu của chế độ phong kiến?



Giai c

ấp địa chủ phong kiến nắm quyền sở hữu phần lớn ruộng đất (gồm cả

s

ở hữu t

ư nhân và s

ở hữu nh

à nư

ớc) v

à ti

ến h

ành bóc l

ột đ

ịa tô (d

ư

ới nhiều h

ình

th

ức: tô lao dịch, tô sản phẩm, tô tiền hay những h

ình th

ức kết hợp) đối với nông

dân không có hay có ít ru

ộng đất (d

ư

ới những h

ình th

ức v

à m

ức độ lệ thuộc khác

nhau).



Xã h

ội phân hoá th

ành nh

ững giai cấp v

à đ

ẳng cấp khác nhau.



H

ệ th

ống chính trị có thể l

à phân quy

ền cát cứ hay tập quyền theo chính thể

quân ch

ủ.



Cơ s

ở kinh tế chủ yếu l

à nông nghi

ệp dựa tr

ên s

ản xuất nhỏ của nông dân.

Phong ki

ến phản ánh h

ình th

ức truyền nối v

à chi

ếm hữu đất đai của chế độ quân

ch

ủ thời x

ưa, trong th

ời

quân ch

ủ chuy

ên ch

ế. Trong nhiều tr

ư

ờng hợp, những thời

k

ỳ quân chủ tr

ư

ớc kia cũng đ

ư

ợc gọi l

à th

ời kỳ phong kiến. Tuy nhi

ên, trong th

ời

hi

ện tại, thể chế về chế độ quân chủ thời nay l

à ch

ế độ quân chủ lập hiến, cho n

ên

phong ki

ến chỉ phản ánh một giai đo

ạn, một thời kỳ của chế độ quân chủ.

Phong ki

ến Ph

ương Đông và Phương Tây

Trong t

ừng n

ư

ớc v

à t

ừng khu vực, chế độ phong kiến mang những đặc điểm ri

êng

c

ủa những loại h

ình khác nhau. Do

đó trong vài th

ập kỷ gần đây, các nh

à s

ử học

và các nhà nghiên c

ứu có

nh

ững quan niệm rất khác nhau về chế độ phong kiến.

Chính vì v

ậy, đ

ã có nh

ững cuộc tranh luận về những đặc điểm cũng nh

ư s

ự tồn tại

c

ủa chế độ phong kiến ở nhiều n

ư

ớc, nhất l

à

ở ph

ương Đông.



T

ại ph

ương Tây (châu Âu), đ

ặc điểm c

ơ b

ản của chế độ phong kiến l

à kinh

t

ế l

ãnh

đ

ịa, giai cấp l

ãnh chúa và nông nô, h

ệ thống đẳng cấp dựa tr

ên quan h

ệ

lãnh chúa

-

chư h

ầu, t

ình tr

ạng cát cứ kéo d

ài.



T

ại ph

ương Đông, kinh t

ế l

ãnh

đ

ịa v

à quan h

ệ l

ãnh chúa

-

nông nô không

phát tri

ển, chế độ quân chủ tập quyền ra đời sớm v

à

t

ồn tại lâu d

ài, bên c

ạnh sở

h

ữu t

ư nhân c

òn có s

ở hữu nh

à nư

ớc về ruộng đất, kinh tế địa chủ với quan hệ địa

ch

ủ

-

tá đi

ền chiếm

ưu th

ế.

S

ự khác biệt giữa ph

ương Tây và phương Đông nhi

ều đến mức độ l

àm cho m

ột số

nhà s

ử học tỏ ý nghi ngờ hoặc phủ nhận sự

t

ồn tại của chế độ phong kiến ở

phương Đông[1].

Theo ý ki

ến của nh

à nghiên c

ứu Nguyễn Hiến L

ê, phong ki

ến của ph

ương Đông

và "féodalité" c

ủa ph

ương Tây th

ực chất không giống nhau[2]:

Th

ời Trung cổ, ở ph

ương Tây (như Pháp ch

ẳng hạn) cũng có chế độ féodalit

é mà

ta d

ịch l

à phong ki

ến, nh

ưng s

ự thực th

ì féodalité khác phong ki

ến Trung Hoa.

Th

ời đó vua chúa của ph

ương Tây suy như

ợc, các rợ (nh

ư Normand, Germain,

Visigoth)

ở chung quanh th

ư

ờng xâm lấn, c

ư

ớp phá các th

ành th

ị, đôi khi cả kinh

đô n

ữa, rồi rút lui.

Các gia đ

ình công h

ầu thấy sống ở kinh đô không y

ên

ổn, triều

đ

ình không che ch

ở đ

ư

ợc cho m

ình, ph

ải dắt díu nhau về điền trang của họ, xây

d

ựng những đồn luỹ ki

ên c

ố, chung quanh có h

ào; h

ọ đúc khí giới, tuyển quân lính

đ

ể chống cự với giặc. Nông dân ở c

hung quanh đem ru

ộng đất tặng l

ãnh chúa

ho

ặc sung v

ào quân đ

ội của l

ãnh chúa

đ

ể đ

ư

ợc l

ãnh chúa che ch

ở. Do đó m

à m

ột

s

ố l

ãnh chúa khá m

ạnh, đất rộng, quân đông, họ hợp lực nhau đem quân cứu triều

đ

ình,

đư

ợc phong t

ư

ớc cao h

ơn, có khi l

ấn áp nh

à vua n

ữa, v

à

sau tri

ều đ

ình ph

ải

t

ốn công dẹp họ để thống nhất quốc gia. Nguy

ên nhân thành l

ập chế độ phong

ki

ến ở Đông v

à Tây khác nhau như v

ậy n

ên không th

ể so sánh với nhau đ

ư

ợc.